Η εμπειρία ενός καθηγητή ΑΕΙ...

«Είμαι αναπληρωτής καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Rutgers των Η.Π.Α., αλλά κατά τα ακαδημαϊκά έτη 2014–2015 και 2015–2016 υπηρέτησα επί ένα εξάμηνο τη χρονιά και ως επίκουρος καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, με την παράλληλη απασχόληση που επέτρεψε ο νόμος 4009/2011, πιο γνωστός ως νόμος Διαμαντοπούλου. 

Παρόλο που ο νόμος αυτός έχει στην ουσία καταργηθεί, η δυνατότητα παράλληλης απασχόλησης σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού παραμένει· εγώ, όμως, αποφάσισα το 2017 να παραιτηθώ από τη θέση μου στο ΕΜΠ.  Στο κείμενο αυτό, που αποτελεί την εισήγησή μου σε ένα στρογγυλό τραπέζι της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας για το brain drain, δηλαδή τη φυγή επιστημόνων στο εξωτερικό, θα περιγράψω τη θητεία μου στο ΕΜΠ· στο δεύτερο μέρος, θα διατυπώσω την άποψή μου για το πώς θα ανακοπεί το brain drain, με έμφαση και πάλι στα πανεπιστήμια.

Από τα πρώτα πράγματα που παρατήρησα ήταν ότι οι διοικητικές υπηρεσίες του ΕΜΠ έκλειναν συχνά πριν από το επίσημο τέλος του ωραρίου, οι υπάλληλοι συχνά έλειπαν από τη θέση τους, και ότι σε πολλές υπηρεσίες δεν σήκωναν το τηλέφωνο και δεν απαντούσαν στα emails. Πολλές φορές χρειάστηκε να χάσω ώρα για να πάω αυτοπροσώπως στις διοικητικές υπηρεσίες για κάτι που από το τηλέφωνο θα είχε πάρει μόλις δύο λεπτά· συχνά, η υπηρεσία ήταν κλειστή ή ο αρμόδιος υπάλληλος έλειπε· άλλοτε, η φιλότιμη προϊσταμένη θα έκανε τη δουλειά του υφισταμένου, κάτι που δείχνει την αδυναμία της υπαλληλικής ιεραρχίας να λειτουργήσει.

Το φαινόμενο αυτό, οι φιλότιμοι να κάνουν τη δουλειά των υπολοίπων, ισχύει σε όλους τους τομείς λειτουργίας. Έτσι, τα κίνητρα είναι αντίστροφα απ' ό,τι θα έπρεπε: επιβραβεύονται οι τεμπέληδες και τιμωρούνται οι εργατικοί. Ο φόρτος διδασκαλίας, που σύμφωνα με το νόμο θα έπρεπε να περιορίζεται στις 6 ώρες ανά εβδομάδα, στο τμήμα μου ήταν σχεδόν πάντοτε μεγαλύτερος, έως και υπερδιπλάσιος, λόγω θέσεων που χήρεψαν από συνταξιοδοτήσεις και δεν αναπληρώθηκαν. 

Η κατανομή του φόρτου, όμως, γινόταν ανορθολογικά, με αποτέλεσμα κάποιοι καθηγητές πρώτης βαθμίδας, που ήταν ερευνητικά ανενεργοί, να έχουν 6 ώρες διδασκαλίας, και κάποιοι νεότεροι, που κανονικά θα έπρεπε να ενθαρρύνονται να κάνουν έρευνα, να έχουν έως 17!

Αυτός ο ανορθολογισμός, και η έλλειψη σαφών κανόνων και διαδικασιών, ήταν οι χειρότερες πτυχές όσων βίωσα. Υπήρξαν περιπτώσεις οργανωμένων κυκλωμάτων αντιγραφής, ή περιστατικά βίας, για την αντιμετώπιση των οποίων έπρεπε να απευθυνθεί κανείς στον εκάστοτε κοσμήτορα, ο οποίος θα αντιμετώπιζε το θέμα κατά περίπτωση (και συχνά καθόλου), ανάλογα με το πόσο ήθελε να είναι αρεστός σε κάποιες βίαιες, οργανωμένες μειοψηφίες φοιτητών. Σε μία περίπτωση παραβατικότητας, συζητούσαμε το θέμα στη συνέλευση των καθηγητών επί ένα ακαδημαϊκό έτος, για να καταλήξουμε να μην κάνουμε τίποτα. 

Υπάρχει μία ψευδεπιγράφως «δημοκρατική» θέσμιση μέσα στα πανεπιστήμια, όπου υποτίθεται ότι τα περισσότερα θέματα αποφασίζονται και συζητιούνται σε συλλογικά όργανα, η οποία στην πραγματικότητα αποτελεί προπέτασμα για την έλλειψη δύο βασικών συστατικών της δημοκρατίας: των σαφών κανόνων, και της ατομικής ευθύνης. Έτσι, κανείς δεν γνωρίζει τις συνέπειες μίας πράξης, κανείς δεν μπορεί να ζητήσει ευθύνες από τον υπάλληλο που δεν κάνει τη δουλειά του, κανείς δεν μπορεί να αναγκάσει τα μέλη ΔΕΠ να μοιραστούν δίκαια τις διδακτικές και διοικητικές υποχρεώσεις, και είναι πιο εύκολο να καταλήξεις στα δικαστήρια για «συκοφαντική δυσφήμιση» εξαιτίας μίας άποψης που εξέφρασες, παρά για βλάβη του δημοσίου συμφέροντος από υπεύθυνη διοικητική θέση. 

Θυμίζω, και εδώ ξεφεύγω λίγο από την άμεση προσωπική μου εμπειρία, ότι όταν το Συμβούλιο Ιδρύματος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών υπό τον καθ. Μπερτσιμά του MIT έκανε σοβαρές και τεκμηριωμένες καταγγελίες για βλάβη των συμφερόντων του πανεπιστημίου από τον Πρύτανη Πελεγρίνη το 2013, όχι μόνο εκείνος δεν αντιμετώπισε καμία σοβαρή πειθαρχική διαδικασία, αλλά έγινε και υπουργός, και τελικά βρέθηκαν κατηγορούμενα στα δικαστήρια τα μέλη του Συμβουλίου για «ηθική βλάβη». Αυτό αποτελεί τυπικό παράδειγμα του πώς λειτουργεί η λογοδοσία στα πανεπιστήμια· πολλοί συνάδελφοί μου βρίσκονται στα δικαστήρια για απόψεις που εξέφρασαν σε μία διαδικασία εκλογής, πράγμα ασύλληπτο για τα δεδομένα του εξωτερικού.

Για να μην γράφω μόνο τα αρνητικά, όποιος έρθει να διδάξει στην Ελλάδα, ή τουλάχιστον στην Αθήνα, θα βρει ένα πολύ εύφορο έδαφος να σπείρει, με μία σημαντική μειοψηφία καλών φοιτητών που θα ρουφήξουν με ενθουσιασμό ό,τι τους προσφέρεις από σεμινάρια, προχωρημένα μαθήματα, συζητήσεις, και συμβουλές. Κατά τη θητεία μου εδώ, σε συνεργασία με δύο συναδέλφους, διοργανώναμε έξι ώρες μαθησιακών σεμιναρίων ανά βδομάδα, επιπλέον του κανονικού προγράμματος μαθημάτων. Τέτοια σεμινάρια είναι αρκετά διαδεδομένα στο εξωτερικό· εδώ, πραγματικά ένιωθες ότι κάνεις τη διαφορά. 

Ήταν μία απόλαυση, που είχε και απτά αποτελέσματα διότι από τη γνωριμία στα σεμινάρια βοήθησα και αρκετούς φοιτητές να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό, και με πονάει ότι αυτή η επαφή διακόπηκε».

(Απόσπασμα άρθου του Γ.Σακελλαρίδη Αναπληρωτή Καθηγητή Μαθηματικών στο Rutgers University–Newark, ΗΠΑ από το)