Λαϊκισμός...

«Ενας Αμερικανός συνάδελφος που καλύπτει τον Λευκό Οίκο, ο Τζον Γκίζι του πρακτορείου NewsMax, συνέκρινε πρόσφατα σε μία ομιλία του το φαινόμενο Ντόναλντ Τραμπ με τη δημοφιλία της Μαρίν Λεπέν μεταξύ των δεξιών ψηφοφόρων στη Γαλλία και με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Είναι μία τολμηρή σύγκριση, που συνειδητά αγνοεί τις ιδεολογικές τους διαφορές και γι’ αυτό συνοδεύεται από ένα μεγάλο «τηρουμένων των αναλογιών».

Οπως υποστηρίζει όμως ο Γκίζι, υπάρχει ένα κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ των τριών: ο λαϊκισμός. Σίγουρα, αυτός στρέφεται εναντίον διαφορετικών στόχων που θεωρείται ότι απειλούν την κάθε χώρα: ο λαϊκισμός της Λεπέν στοχεύει τους μετανάστες, του ΣΥΡΙΖΑ τα διαπλεκόμενα επιχειρηματικά συμφέροντα, του Τραμπ τους επαγγελματίες πολιτικούς της Ουάσιγκτον. Ανάλογα με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, οι ψηφοφόροι στρέφονται προς τη λαϊκή αριστερά, τη λαϊκή δεξιά, ή γυρίζουν τελείως την πλάτη τους στις ιδεολογίες και τους πολιτικούς που τις εκφράζουν. Το πρόβλημα, πάντως, είναι κοινό: Η απογοήτευση από το παλαιό πολιτικό σύστημα, το οποίο αδυνατεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της μετανάστευσης και των οικονομικών προβλημάτων.

Οι υποστηρικτές τους, εξάλλου, θεωρούν ότι και οι τρεις βρίσκονται εκτός του συστήματος εξουσίας, στο οποίο εναντιώνονται. Υπό αυτή την έννοια, ίσως η δημοφιλία τους να είναι περισσότερο μία καταδίκη του κατεστημένου παρά μία θετική επιλογή. Το είδος των λαϊκιστών που κερδίζουν έδαφος, όμως, δείχνει πολλά για τις διαφορετικές «λύσεις» στις οποίες τείνουν διαφορετικές κοινωνίες. Και σε αυτό το πεδίο, η «λύση Τραμπ» προσφέρει ενδιαφέρουσα τροφή για σκέψη. Η εντυπωσιακή του πορεία στην κούρσα για το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών δείχνει ότι αρκετοί Αμερικανοί πιστεύουν ότι ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας είναι αυτό που χρειάζονται οι ΗΠΑ. Ο ίδιος σίγουρα βασίζεται πάνω στην οικονομική του επιτυχία: Στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε χθες στην Αμερική, επιχειρεί να πείσει ότι έχει την εμπειρία και το επιχειρηματικό πνεύμα ώστε να επιτύχει εκεί όπου οι παραδοσιακοί πολιτικοί δεν μπορούν. «Εργα, όχι λόγια», είναι το μότο του. Και περιλαμβάνει έναν κατάλογο με τα ακίνητα που κατέχει και εκμεταλλεύεται. 

Το εγώ του φαίνεται τόσο μεγάλο όσο η περιουσία του. Στην εκστρατεία του, ο Τραμπ έχει προσβάλει πολλούς με ρατσιστικά και σεξιστικά σχόλια – αλλά αντιπαρέρχεται την κριτική, και αποδίδει τις παρεξηγήσεις στο πάθος και την αποφασιστικότητά του «να χτυπήσει το παλιό και να κάνει ξανά την Αμερική σπουδαία». Οι προβοκατόρικες θέσεις του αγγίζουν ζητήματα που βρίσκονται στην καρδιά όσων απασχολούν τους ψηφοφόρους του Ρεπουμπλικανικού κόμματος: την παράνομη μετανάστευση, τη φορολογία, την (χαμένη, όπως θεωρεί) ισχύ των ΗΠΑ.

Οπως λέει ο καθηγητής ψυχολογίας Γκρεγκ Ενρίκες στο Psychology Today, το φαινόμενο Τραμπ είναι ένα εξαιρετικό αντικείμενο για ψυχο-κοινωνιολογική ανάλυση, καθώς αποκαλύπτει κρίσιμες δυναμικές που επηρεάζουν την αμερικανική κοινωνία. Οταν τα πράγματα γίνονται περίπλοκα, δύσκολα και οι ασθενείς του αισθάνονται ευάλωτοι, ο καθηγητής Ενρίκες τους συμβουλεύει «να εμπιστευθούν τον εσωτερικό τους εγωιστή που δεν ζητά ποτέ συγγνώμη και είναι πάντα σίγουρος ότι έχει δίκιο για όλα». Κατ’ αντιστοιχία, υποστηρίζει, ο Τραμπ «αντανακλά μία ναρκισσιστική φαντασία και άμυνα απέναντι στο άγχος που έχουν οι παραδοσιακοί, χριστιανοί λευκοί άνδρες, ιδιαίτερα στα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα» – οι οποίοι είναι και οι κυριότεροι υποστηρικτές του. Φαίνεται παράδοξο αυτά τα στρώματα να ταυτίζονται με έναν πάμπλουτο επιχειρηματία. Οπως εξηγεί όμως ο καθηγητής Ενρίκες, «υποστηρίζουμε έναν υποψήφιο και συνδεόμαστε μαζί του επειδή αντανακλά αυτά που επιθυμούμε. Στην περίπτωση των ψηφοφόρων του, ισχύ και χρήματα».

Υπάρχουν άραγε αντίστοιχες ψυχολογικές προσεγγίσεις στην άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ; Σίγουρα, η επιθυμία για αλλαγή είναι κοινή σε πολλές χώρες, και δεν λαμβάνει παντού λαϊκιστικά χαρακτηριστικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εντυπωσιακή νίκη των Φιλελεύθερων του άπειρου αλλά μετριοπαθούς Τζάστιν Τρουντό στον Καναδά. Αυτό που δείχνει πάντως το φαινόμενο Τραμπ είναι πως όταν όμως μία παθολογική ψυχολογία απειλεί να επικρατήσει στο πεδίο του κοινωνικού συστήματος, αυτή γίνεται πρόσφορο υλικό για λαϊκιστικά πολιτικά πειράματα».

                                 (Άρθρο της Κ.Σώκου από την  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)