Η λίγη αλήθεια και το φανταχτερό ψέμα...

«Αφού πρώτα η είδηση δημοσιεύεται σχεδόν σε όλες τις ιστοσελίδες –«ο Μέσι αγόρασε ελληνικό νησί στο Ιόνιο»– και αποσπά εκατομμύρια κλικ, κάνει την εμφάνισή της μια νέα, πως Ιταλός μυθομανής τη διέδωσε. Ιάπωνας αστροναύτης που βρίσκεται σε αποστολή στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό δηλώνει πως ψήλωσε 9 πόντους σε τρεις μόλις εβδομάδες στο Διάστημα, και μια μέρα μετά ζητεί συγγνώμη για το ψέμα. Την αγανάκτηση εκατομμυρίων χρηστών προκαλεί 19χρονη Ιρανή, όταν αποκαλύπτει ότι η φρικιαστική παραμόρφωση που σόκαρε το Διαδίκτυο ήταν αποτέλεσμα μακιγιάζ και όχι 50 πλαστικών στις οποίες δήθεν υποβλήθηκε για να μοιάσει στην Αντζελίνα Τζολί...

Δεν είναι από το είδος των ψευδών ειδήσεων που έχουν στηθεί από τις στρατιές κυβερνητικών και παρακρατικών τρολ, με στόχο να διαμορφώσουν καταστάσεις στα μέτρα των εντολέων τους. Ομως είναι τόσο μεγάλος ο αριθμός αυτών των ρηχών ψευδο-αποκαλύψεων, που παραγκωνίζουν σοβαρά γεγονότα και διαπιστώσεις και απομακρύνουν από τη συμμετοχή σε μια χρήσιμη συζήτηση. Δεν ανήκουν στις σύγχρονες τεχνικές ποδηγέτησης, δεν καταφεύγουν στην κεκαλυμμένη συνθηματολογία που καθοδηγεί τις απόψεις, όμως πλήττουν την πνευματική διαύγεια. 

Δεν αποτελούν μέρος κάποιας προπαγάνδας, μιας προσπάθειας παραχάραξης της ιστορίας με όπλο την τεχνολογία στον πιο σφοδρό από τους σημερινούς αφανείς πολέμους. Εχουν σχέση μόνο με τη μυθομανία, που λόγω των σημερινών δυνατοτήτων διασπείρεται σε έναν αδιανόητο αριθμό ατόμων. Δεν βλάπτουν κάποιον, προκαλούν μόνο εντυπώσεις και συναισθήματα. Μια φυγή χωρίς θεμέλια, έναν τρόπο να αποφεύγονται τα προβλήματα και η ρίζα τους.

Ομως πού σταματά το αθώο ψέμα και πού αρχίζει η επίδραση στις συνήθειες και τη στάση ζωής. Σίγουρα ο κόσμος μας δεν κινδυνεύει από τις παραφουσκωμένες λέξεις, αλλά από τις πράξεις. Ωστόσο δεν είναι εύκολο να κρατήσει κανείς πραγματικές αποστάσεις από την τερατολογία και τα φανταχτερά αποκυήματα της φαντασίας. Συχνά η πνευματική αυτοάμυνα αποδεικνύεται μικρή απέναντι στο εκάστοτε παραμορφωτικό πρίσμα, και οι μύθοι γίνονται επικίνδυνοι. 

Για παράδειγμα, διευκολύνουν το ολίσθημα στον λαϊκισμό γιατί χρησιμοποιούν τους ίδιους μηχανισμούς προσέλκυσης του πλήθους. Ενισχύουν τον συλλογικό ναρκισσισμό και κάνουν τους ανθρώπους να διάκεινται πιο ευνοϊκά στη δημαγωγία. Στην εποχή των τεράτων και των θαυμάτων, για κάποιους δεν είναι αρκετή η αλήθεια, είναι φτωχή, χλωμή, χρειάζονται κάτι ακόμη που να την υπερβαίνει – τη διαστρέβλωση και το ψέμα. Τα τεχνολογικά μέσα δίνουν τη δυνατότητα, η πραγματικότητα να «επικαλύπτεται» από τα μυθεύματα.

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι οι ψευδείς ειδήσεις τύπου reality είναι τα σύγχρονα παραμύθια. Καθιστούν ανάλαφρο το μυστήριο των δυσβάσταχτων σιωπών. Ωστόσο δεν έχουν τίποτα το κοινό με τους μύθους, με τους οποίους κάθε λαός συνέθετε μια ταυτότητα, μαχόταν την απομόνωση, προέβαλε την εικόνα του στο μέλλον, διαμόρφωνε πολιτισμό. Δεν έχουν τίποτα το κοινό με τη δημιουργική φαντασία των παραμυθάδων που διεύρυναν κόσμους, προσέφεραν γεύσεις ζωής και ονείρου, δεν συνηγορούσαν στην καθήλωση, έλεγαν με απλές κουβέντες πράγματα ωραία και σημαντικά. Πρόκειται για συμπεριφορά ψυχοπαθολογική, εκείνου που χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς δημιουργεί πλάνη για την πλάνη, για τον εντυπωσιασμό, για την παγίδευση του άλλου στο ψέμα. 

Το κέρδος του μυθομανή είναι η ικανοποίηση ότι χειρίζεται τα συναισθήματα των άλλων, η αίσθηση της δύναμης και της επιβολής πάνω τους. Οι μικρές αλήθειες που χρησιμοποιεί αποτελούν τις γερές βάσεις των μύθων του. Και στήνονται εύκολα οι παγίδες στην εποχή της κρίσης που οι άνθρωποι διψούν για συμβάντα πιο εύπεπτα από την πραγματικότητα. Λαοπλάνοι που εθελοτυφλούν απέναντι στις διαστάσεις τους και νουνεχή (και μη) θύματα που αποζητούν απλώς ένα γέλιο πάνω σε ερημωμένα πεδία. Ομως είναι παρέκκλιση και μας χωρίζει από το υπάρχον. Λίγα τα αντίδοτα για την επιδημία... »

                                       (Αρθρο της Τ.Καραϊσκάκη από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)