Oι δύο Τουρκίες...

«Το 2005 επισκέφτηκα την Κωνσταντινούπολη για πρώτη φορά. Μου έκαναν εντύπωση η τεράστια οικιστική της ανάπτυξη σε όλες τις όχθες Ευρωπαϊκή και Ασιατική, τα έργα υποδομής, οι διαρκώς αναπτυσσόμενες συγκοινωνίες  και ο κοσμοπολίτικος αέρας στις τουριστικές περιοχές της Πόλης.  Ήταν μια κοινωνία η οποία βάδιζε γοργά προς τα εμπρός.

Πέρυσι, τέτοια εποχή, ξαναπήγα, δέκα χρόνια αργότερα.  Πλέον ήταν εμφανείς δύο τάσεις.Η μία ήταν η συνεχιζόμενη ανάπτυξη υποδομών. Νέες γραμμές τραμ και μετρό, αυτοκινητόδρομοι, επεκτάσεις στο αεροδρόμιο που καθιστούν την Κωνσταντινούπολη μητρόπολη και κόμβο σε όλες τις πτήσεις από Ευρώπη προς Καυκάσιες δημοκρατίες, Άπω Ανατολή, Αφρική και Μέση Ανατολή.

Αλλά διαπίστωσα και μια δεύτερη. Μια απειλή για τον σύγχρονο τρόπο ζωής των κατοίκων της.  Εκατοντάδες χιλιάδες εγχώριοι μετανάστες εισέρευσαν εν τω μεταξύ από τα βάθη της Ανατολίας στην «γκλαμουράτη» Πόλη, θαμπώνοντας τη λάμψη της και καταλαμβάνοντας εγκαταλελειμμένα σπίτια.   

Στην πλατεία Ταξίμ και στον πεζόδρομο της Ιστικλάλ νέα παιδιά από τις μακρινές επαρχίες κατέκλυσαν τις τουριστικές περιοχές φέρνοντας μαζί τις οπισθοδρομικές τους παραδόσεις.  Συμπεριφορές και ενδυμασία τους έκαναν να ξεχωρίζουν.  Κοπέλες με μαντήλα και μακρύ μανίκι μέσα στο κατακαλόκαιρο να σκεπάζει τα χέρια τους. Οι ίδιες ενδυμασίες που τις έκαναν να υποφέρουν κάτω από τον καυτό ήλιο των Πριγκηπόννησων ενώ δίπλα τους τουρίστες και εκκοσμικευμένοι ντόπιοι απολάμβαναν τη θάλασσα απαλλαγμένοι από περιττά καλύμματα.  Μόνο στην συνοικία του ΤΖιχαντζίρ μπορούσες να χαρείς τη νυχτερινή ζωή σε «ευρωπαϊκό» περιβάλλον.

Η ανάγκη για προσωπικό στις υπηρεσίες εστίασης οδήγησε πολλούς μαγαζάτορες να προσλαμβάνουν εγχώριους νέο-μετανάστες με ελάχιστη ή καθόλου εκπαίδευση στα τουριστικά επαγγέλματα. Αποτέλεσμα είναι οι υπάλληλοι να εξυπηρετούν με τον τρόπο που γνώριζαν όπως γαλουχήθηκαν στις οικογένειές τους.  Έτσι προκύπτουν κωμικά περιστατικά σαν αυτό του σερβιτόρου που πρώτα τράβηξε το δικό μου κάθισμα να καθίσω και κατόπιν της συνοδού μου και μιλάμε για τουριστικό εστιατόριο της πολυσύχναστης Ιστικλάλ,  σαν να λέμε στην Πλάκα.

Από πού προέρχονται οι νέο-μετανάστες που κατέκλυσαν τα κοσμικά παράλια της εξευρωπαϊσμένης Τουρκίας;  Από μέρη όπως η Καισάρεια. Η παλιά βυζαντινή πόλη στο κέντρο ακριβώς της χώρας έφθασε να αριθμεί 1 εκ. κατοίκους και να έχει εξελιχθεί οικονομικά φιλοξενώντας βαριές βιομηχανίες.  Την επισκέφτηκα πριν 5-6 χρόνια. Η πόλη έχει σύγχρονο τραμ και πλατειές λεωφόρους για τις συγκοινωνιακές ανάγκες των κατοίκων με φροντισμένα πάρκα και πολυώροφες κατοικίες με πάρκινγκ και παιδικές χαρές.  Εκεί κάπου τελειώνει η μοντέρνα εικόνα για την Καισάρεια.  Γιατί όταν κοιτάξει κανείς το κοινωνικό κομμάτι διαπιστώνει ότι έχει κολλήσει στη δεκαετία του ΄60. Από τη παρωχημένη μόδα στους δρόμους με τα καμηλό σακάκια για τους άνδρες και τις μαντήλες για τις γυναίκες, μέχρι την πλήρη ανυπαρξία θεαμάτων για την τέρψη του πνεύματος.  Ούτε σινεμά, ούτε θέατρα, ούτε μπαρ, ούτε καν δυτικού τύπου εστιατόρια. Μόνο κεμπάπ έβρισκε κανείς.

Πριν την επαγγελματική μου επίσκεψη εκεί είχαμε παραθέσει γεύμα σε κάποια στελέχη τουρκικής εταιρίας στην Αθήνα. Οι νεαροί μηχανικοί αρνήθηκαν ευγενικά την προσφορά οίνου στο τραπέζι, συνεσταλμένα παιδιά που οι περισσότεροι δεν είχαν ταξιδέψει ποτέ παρά λίγα χιλιόμετρα από τον τόπο καταγωγής τους. Ο έχων έδρα την Κωνσταντινούπολη Τούρκος  εργολάβος φυσικά δεν είχε πρόβλημα να πιει κρασί και να το τιμήσει όσο του άξιζε. Ο ίδιος μας εξήγησε ότι επιθυμεί την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ για να αναγκασθούν να εκσυγχρονίσουν τους θεσμούς τους και τη δημοκρατία τους.

Υπάρχουν εμφανέστατα δύο Τουρκίες, ορατές χωρίς ιδιαίτερη εμβάθυνση στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα. Η μία που έχει κοσμικό-δυτικό προσανατολισμό και ψάχνει την προσέγγιση με την ΕΕ και η άλλη που είναι λάτρης της παράδοσης γιατί δεν γνωρίζει κάτι καλύτερο.  Όπου η παράδοση μοιραία διακατέχεται από συντήρηση και θρησκοληψία.   Αυτούς τους πληθυσμούς της δεύτερη Τουρκίας ο Ερντογάν τους χρησιμοποιεί για να εδραιώσει την εξουσία του, παίζοντας με τις ευαισθησίες τους και τα πιστεύω τους.

Από την άλλη όμως, από πουθενά δεν προκύπτει ότι το πραξικόπημα αποσκοπούσε στο να στρέψει πάλι το καράβι στην κοσμική ρότα και να εξυπηρετήσει την προηγμένη Τουρκία.  Το στρατιωτικό κατεστημένο χρησιμοποιούσε τον αυτόκλητο συνταγματικό του ρόλο ως «θεματοφύλακας του κοσμικού κράτους» (όπως βολικά τροποποιήθηκε με το Σύνταγμα του 1982) για να προασπίζει τα οικονομικά του συμφέροντα που περιλάμβαναν ποσοστά στην εγχώρια αμυντική βιομηχανία. Ακύρωνε συμφωνίες των πολιτικών αν δεν συμφωνούσαν με τις επιδιώξεις του, εξωτερίκευε τις εσωτερικές δυσχέρειες δημιουργώντας τεχνητές κρίσεις στο Αιγαίο και αλλού και λεοντάριζε για να κατοχυρώσει το ρόλο του.  Μέχρι να αναμεριστούν από τον πολιτική Ερντογάν.

Σημείωση: Δεν υιοθετώ καν την υπόνοια ότι η απόπειρα του πραξικοπήματος ήταν σκηνοθετημένη από τον Ερντογάν. Θεωρώ ότι τα γεγονότα δεν συνηγορούν σε κάτι τέτοιο. Ήταν μια απόπειρα που για διάφορους λόγους δεν χρησιμοποίησε το σύνολο των σχεδιασμένων δυνάμεων και εκφυλίστηκε πριν πετύχει τους αντικειμενικούς του στόχους. 

Φοβάμαι λοιπόν ότι αυτό το κοσμικά προσανατολισμένο κομμάτι του πληθυσμού δεν έχει βρει επαρκή πολιτική εκπροσώπηση.  Και όσο αυτό δεν γίνεται, ο λαϊκισμός θα ανέρχεται στη γείτονα χώρα.  Τόσο που ούτε ο Ερντογάν που τον χρησιμοποίησε για να αποκρούσει το πραξικόπημα και να εκμηδενίσει τους αντιπάλους του θα μπορέσει να τον τιθασέψει στο τέλος αφού ξεδόντιασε Δικαιοσύνη, Τύπο και Στρατό. 

Γιατί όταν αφήνεις το θηρίο της αμάθειας και του φονταμενταλισμού ελεύθερο, θα σε καταπιεί όταν πάψεις να το ταΐζεις». 

                                                                     (Elias Konstas/FB)